SDR (z ang. special drawing rights) to specjalna jednostka rozrachunkowa stworzona w 1969 roku przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW). Jaką rolę pełni w światowym systemie walutowym? W jaki sposób obliczana jest jej wartość? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w niniejszym artykule.

Co to jest SDR i jaką rolę pełni w światowym systemie finansowym?

SDR to jak wspomniano we wstępie, specjalna jednostka rozrachunkowa, która została stworzona przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Nie powinien zatem dziwić fakt, że osoby wykonujące przelewy do Polski czy inne przelewy międzynarodowe w większości przypadku nie słyszały o specjalnych prawach ciągnienia, jak nazywana jest SDR. Co to jest w praktyce? Otóż specjalne prawa ciągnienia, które w standardzie ISO funkcjonują również pod kodem XDR stanowią uzupełnienie istniejącego obecnie międzynarodowego systemu walutowego. Istotne w tym przypadku jest to, że SDR (MFW) nie jest walutą samą w sobie, ale odnosi się do koszyka 5 najważniejszych światowych walut, który obecnie tworzy dolar amerykański, euro, funt brytyjski, jen japoński oraz chiński juan.

Jaką rolę pełni obecnie SDR w światowym systemie finansowym? Celem jego powołania oraz utrzymywania jest zapewnienie płynności międzynarodowego systemu finansowego. SDR służy bowiem jako stabilna jednostka rozliczeniowa umożliwiająca dokonywanie transakcji międzynarodowych. Oczywiście obecnie rola specjalnych praw ciągnienia jest znacznie mniejsza niż przed laty, o czym informuje nawet sam Międzynarodowy Fundusz Walutowy. Wynika to z faktu, że większość SDR-ów znajduje się obecnie w posiadaniu krajów rozwiniętych, które z różnych względów nie są skore do korzystania z nich. Zdecydowanie większe zainteresowanie wykazują państwa rozwijające się, ponieważ w ich postrzeganiu SDR-y stanowią relatywnie tanią linię kredytową, a co za tym idzie ułatwiają inwestycje i handel międzynarodowy.

Dlaczego stworzono SDR i jak zmieniała się jego rola na przestrzeni lat?

Jak wspomniano w poprzednim akapicie obecna rola SDR jest znacznie mniejsza niż przed laty. Dlaczego zatem je stworzono? Otóż istotna w tym przypadku była potrzeba stworzenia dodatkowych, międzynarodowych aktywów rezerwowych funkcjonujących w kontekście systemu stałych kursów walutowych z Bretton Woods, którą zaspokoiły właśnie SDR. Waluta amerykańska powiązana była wówczas ze złotem, a określenie wartości SDR jako 1 dolara sprawiło, że odpowiadała ona 0,888671 grama czystego złota. Upadek systemu walutowego z Bretton Woods sprawił, że SDR nie tylko stracił powiązanie ze zlotem, ale zmieniła się również jego funkcja. Od 1972 roku jego rolą było bowiem jedynie pełnienie funkcji jednostki rozliczeniowej MFW.

Upadek systemu z Bretton Woods przełożył się nie tylko na spadek znaczenia SDR-ów, ponieważ ich wartość przestała być również powiązana jedynie z dolarem. Zdecydowano się wówczas zastosować koszyk najważniejszych walut świata, który w latach 1974-1980 tworzyło aż 16 różnych walut. Zmiana nastąpiła w 1981 roku, kiedy to koszyk 5 najważniejszych światowych walut odpowiadał wartości SDR. Walutą braną pod uwagę był wówczas dolar amerykański, marka niemiecka, frank francuski, funt brytyjski oraz jen japoński. Sytuacja ta utrzymywała się aż do wprowadzenia euro, które zastąpiło markę niemiecką oraz franka francuskiego. W efekcie SDR opierał się na czterech głównych walutach, a piąta dołączyła dopiero w 2016 roku, kiedy to Międzynarodowy Fundusz Walutowy dołączył do koszyka chińskiego juana. Zgodnie z obowiązującymi przepisami tego typu zmiany mogą być wprowadzane co pięć lat, a modyfikacji może ulec nie tylko skład koszyka walutowego, na którym opiera się wartość SDR, ale również wagi przypisane poszczególnym walutom.

W jaki sposób obliczana jest wartość SDR?

Mając świadomość tego, że wartość SDR wyliczana jest na podstawie koszyka najważniejszych światowych walut, które mają przypisane odpowiednie wagi, warto wiedzieć także o tym, że nie tylko cały czas się ona waha, ale jest również publikowana każdego dnia około południa czasu londyńskiego na stronie Międzynarodowego Funduszu Walutowego. Wartość ta jest podawana w przeliczeniu na dolara amerykańskiego i wynika z bieżącej wartość walut należących do koszyka.

Co w praktyce wpływa na wartość SDR? Otóż w rzeczywistości wartość specjalnych praw ciągnienia uzależniona jest od szeregu czynników, które mają wpływ na światowy system finansowy. Istotne w tym przypadku jest zatem nie tylko to, że każda waluta należąca do koszyka posiada przypisaną wagę, która jest nadawana w oparciu o jej znaczenie jako rezerwa walutowa czy wielkość sprzedawanego eksportu, ale także stabilność gospodarcza i polityczna poszczególnych państw należących do koszyka SDR. Przykładowo jeżeli inflacja utrzymuje się na niskim poziomie, a dodatkowo występuje wzrost gospodarczy to wartość SDR również może wzrosnąć. Istotna jest oczywiście także stabilność kursów walutowych czy efektywne zarządzanie finansami publicznymi i decyzje podejmowane przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Kto może korzystać z SDR i na jakich zasadach?

Pamiętając o tym, że SDR nie jest walutą samą w sobie, warto wiedzieć także to, że ze specjalnych praw ciągnienia korzystać może wyłącznie Międzynarodowy Fundusz Walutowy, kraje do niego należące oraz wybrane organizacje międzynarodowe, które otrzymały stosowną licencję od MFW. W praktyce zatem nie użyją ich firmy i osoby prywatne, co oczywiście wpływa na niski poziom wiedzy na temat SDR. Co więcej, nawet podmioty uprawnione do korzystania z SDR najpierw wymieniają je z reguły na jedną z międzynarodowych walut.

W tym miejscu należy wspomnieć także o tym, że SDR-y mogą być emitowane wyłącznie przez Międzynarodowy Fundusz Walutowy, który przydziela je konkretnym państwom członkowskim. Do tej pory w całej historii miały miejsce 4 emisje specjalnych praw ciągnienia, co pozwoliło wyemitować łącznie 204,2 mld SDR-ów. Istotne w tym przypadku jest to, że każde państwo dołączające do Międzynarodowego Funduszu Walutowego, otrzymuje własny przydział SDR zgodnie z kwotą w MFW. Następnie może wykorzystać je jako część posiadanych rezerw walutowych, sprzedać innemu krajowi czy wymienić na tradycyjne waluty. Zgodnie z obowiązującymi przepisami tego typu wymiana może mieć charakter dobrowolnej umowy pomiędzy stronami lub być realizowana w ramach obowiązkowego planu, w ramach którego kraj o dużych rezerwach walutowych jest zobligowany do wykupu części SDR-ów od państw o niskich rezerwach. W rzeczywistości jednak od 1987 roku rynek ten funkcjonuje jedynie na zasadzie dobrowolności.

Podsumowując należy stwierdzić, że SDR to jednostka rozrachunkowa, którą wykorzystuje Międzynarodowy Fundusz Walutowy oraz należące do niego państwa. Jej rola jest obecnie znacznie mniejsza niż przed laty, jednak funkcja stabilizacyjna może być istotna w trudnych czasach, co pokazał kryzys finansowy z 2009 roku, kiedy to nastąpiła największa w historii emisja SDR.