Praca w nadgodzinach to dla jednych mordęga, a dla innych świetna okazja na dodatkowy zarobek. Wiele pracujących w Polsce osób chętnie bierze nadgodziny, bo w ten sposób mogą znacznie zwiększyć swoje dochody. O ile? Jakie są zasady pracy w nadgodzinach w Polsce? Czy pracodawca zawsze ma prawo żądać od pracownika, by ten został po godzinach w pracy? Wszystkie potrzebne Ci informacje znajdziesz w naszym poradniku.

Kiedy pracodawca może zlecić pracę w nadgodzinach?

Ma do tego prawo wyłącznie w dwóch przypadkach:

  1. Gdy pojawia się konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii – przykładowo: w zakładzie doszło do groźnego wycieku. Pracodawca ma prawo zażądać od podwładnych pracy w nadgodzinach, aby usunęli zagrożenie.
  2. Gdy pojawiają się szczególne potrzeby pracodawcy.

Ten drugi powód jest bardzo ogólnikowy i w zasadzie można pod niego podciągnąć cokolwiek. Taką szczególną potrzebą może być np. konieczność szybkiego zakończenia realizacji jakiegoś zlecenia, pod groźbą niewypłacenia wynagrodzenia przez inwestora.

nadgodziny w polsce wynagrodzenie

W każdym z takich przypadków pracodawca ma prawo wydać swoim podwładnym polecenie pracy w nadgodzinach.

Warto wiedzieć!

Za nadgodziny nie uznaje się godzin, które pracownik odpracowuje w związku ze swoją wcześniejszą czy przyszłą nieobecnością – np. wtedy, gdy poprosił o możliwość szybszego wyjścia z pracy, by załatwić jakieś prywatne sprawy.

Czy można odmówić pracy w nadgodzinach?

Wbrew obiegowej opinii – tak. Pracownik może nie wykonać polecenia przełożonego, jeśli tylko jest ono w oczywisty sposób bezprawne. Przykładowo: pracy w godzinach nadliczbowych nie mogą wykonywać osoby, na których stanowiskach występują przekroczenia dopuszczalnych stężeń czynników szkodliwych, chociażby hałasu, pyłów czy oparów chemicznych.

Ponadto pracownik może odmówić pracy w nadgodzinach, jeśli polecenie przełożonego jest sprzeczne z  zasadami współżycia społecznego. Chodzi o to, że gdy na przykład pracownik jest chory lub zgłasza konieczność zaopiekowania się dzieckiem, pracodawca nie powinien zmuszać go, by został po godzinach. W przypadku konfliktu takie sytuacje będą rozpatrywane indywidualnie przez sąd pracy.

Jeśli pracodawca uzna, że odmowa była nieuzasadniona, może nałożyć na pracownika karę porządkową – najczęściej będzie to upomnienie, nagana lub kara finansowa. W skrajnych przypadkach może to być też podstawą do rozwiązania umowy o pracę.

Kto nie może pracować w nadgodzinach?

Poza wspomnianymi pracownikami zatrudnionymi na szczególnie niebezpiecznych stanowiskach, zakaz pracy w nadgodzinach dotyczy także:

  • Kobiet w ciąży;
  • Pracowników młodocianych;
  • Osób niepełnosprawnych, za wyjątkiem stróżów oraz osób mających zaświadczenie od lekarza o zgodzie na pracę w godzinach nadliczbowych;
  • Pracowników opiekujących się dzieckiem do lat 4, o ile nie wyrażają zgody na pracę w nadgodzinach;

Dodatek za pracę w nadgodzinach w Polsce

Przejdźmy do kwestii, która z pewnością najbardziej Cię interesuje. Nie jest żadnym zaskoczeniem fakt, iż wielu pracowników bardzo chętnie bierze nadgodziny, nie grymaszą i nie szukają kruczków, byle tylko bez konsekwencji móc odmówić pracodawcy. Niektórzy wręcz sami dopytują o możliwość wzięcia dodatkowych godzin. Nic dziwnego: taka pracowitość się opłaca.

nadgodziny polska

Zgodnie z polskim Kodeksem Pracy, za pracę w nadgodzinach należy się dodatkowe wynagrodzenie w wysokości:

  • 100% stawki wynagrodzenia – jeśli godziny nadliczbowe wypadły w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy, a także w dni wolne od pracy udzielone pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto (przykładowo: pracowałeś w którą niedzielę i odbierasz za to wolne w poniedziałek, ale pracodawca pilnie wezwał Cię do firmy – dostaniesz 100% dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych);
  • 50% stawki wynagrodzenia – za pracę w godzinach nadliczbowych we wszystkie pozostałe dni, które nie zostały wymienione w poprzednim podpunkcie;

Przykład:

Adam zarabia minimalną godzinową stawkę wynagrodzenia – 17 złotych brutto. Pracodawca polecił mu przyjście do pracy w niedzielę na 8 godzin. Adam musi w tym dniu otrzymać o 100% wyższą stawkę, czyli 34 złote za godzinę.

Warto jednak wiedzieć, że pracodawca – ale wyłącznie w porozumieniu z pracownikiem – może zamienić dodatkowe wynagrodzenie na udzielenie pracownikowi dnia wolnego. Czyli: jeśli pracownik pracował w niedzielę, która jest dla niego dniem wolnym od pracy, strony mogą się porozumieć i zatrudniony „odbierze” sobie ten dzień np. w środę.

Limit nadgodzin w Polsce

Kodeks Pracy gwarantuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na pełen etat 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku na dobę. Teoretycznie więc limit nadgodzin wynosi 150 w ciągu roku. Pracodawcy mogą go jednak obejść, dodając stosowny zapis do regulaminu zakłady pracy, układu zbiorowego lub indywidualnej umowy o pracę zawartej z pracownikiem.

Wówczas pracodawca musi się stosować wyłącznie do limitu tygodniowego, który wynosi 8 godzin nadliczbowych. Gdy zsumujemy to z liczbą tygodni w kalendarzu, daje nam to maksymalnie 416 nadgodzin w ciągu roku. Pracodawca absolutnie nie może przekroczyć tego limitu, nawet jeśli pracownik sam się o to doprasza.